De school in Spaarnwoude

De school in Spaarnwoude

In het dorp Spaarnwoude heeft een school gestaan ten westen van de kerk. Deze werd al genoemd in 1587 en zal destijds bestuurd zijn vanuit de toen nog rooms-katholieke kerk in Spaarnwoude. De school en de kerk hadden grote schade opgelopen tijdens het beleg van Haarlem in de jaren 1572 en 1573. Na de reformatie werd de kerk toegewezen aan de gereformeerden en werd een openbare school. In 1587 werd besloten om de kerk en de school te herstellen met geld dat uit de verschillende dorpen rond Spaarnwoude en Spaarnwoude zelf kwam. Tevens werd er weer een schoolmeester aangesteld. Groot onderhoud werd aan de school verricht in 1596, 1608 en 1631. Aanvankelijk lag het recht om een dominee en een onderwijzer te benoemen bij de heer van Berckenrode, die heer van Spaarnwoude was. Na het overlijden van de laatste mannelijke van Berckenrode in 1642 vervielen hun heerlijke rechten op Spaarnwoude. Het recht van het benoemen van de onderwijzer ging over naar de schout en schepenen van Spaarnwoude. In de 18^e eeuw werd de school regelmatig genoemd in het verpondingsregister van Spaarnwoude. De verponding was een belasting op onroerend goed. De school was een openbare school, maar de schoolmeester was ook koster en voorzanger in de kerk. Daardoor had de kerkenraad ook iets te zeggen over de aanstelling en de werkzaamheden van de schoolmeester. In 1778 was Albert Bakker de schoolmeester in Spaarnwoude. Hij woonde in een deel van het boerderijcomplex, dat stond op de plaats van de woningen aan de Kerkweg 27 en 28. In 1785 werd hij terecht gewezen door de kerkenraad op aanhoudend slecht gedrag. Maar dit zal onvoldoende resultaat gehad hebben, want twee maanden later werd hij door schout en schepenen ontslagen. Vanaf 1790 was Jacob Kuijper schoolmeester in Spaarnwoude. Hij werkte in Velsen, maar wilde graag terug naar Spaarnwoude, waar hij eerder woonde. Hij stond bekend om zijn mooie handschrift. In 1809 werd hij eigenaar van het boerderijcomplex, dat stond op de plaats van de huidige woningen Kerkweg 27 en 28 en ging hij daar wonen. Naast zijn functie als schoolmeester was hij ook bode, kerkbediende, schout en secretaris van Spaarnwoude en tenslotte burgemeester van Spaarnwoude. Ook was hij voorzitter van het college, dat toezicht hield op de polders. Hij was getrouwd met Catharina Scholts. Hoe groot zijn gezin was is niet bekend. Wel weten we dat hij in 1814 een zoon Jacob Frederik kreeg, die in 1831 overleed. Jacob zelf overleed in 1831 op 63-jarige leeftijd. In zijn laatste jaren had hij assistentie gekregen van meester Wapstra.

Gezicht op Spaarnwoude vanuit het noorden. Op de voorgrond het boerderijcomplex, dat in bezit was van Jacob Kuijper.
Rechts daarachter de school in Spaarnwoude waar hij les gaf.
Tekening van F.A. Milatz, ca. 1800.

Ontleend uit Gerrit van den Belt, Het land rond de Stompe Toren

In 1832 stond de school in het kadaster bekend als een schoolhuis. Uit bovenstaande afbeelding is op te maken dat het om een klein schoolgebouw ging met een krappe aangebouwde woning voor de onderwijzer. In 1837 nam meester Wapstra ontslag als onderwijzer, omdat hem een goede baan als boekhouder werd aangeboden. In die tijd zat de gemeente Spaarnwoude zeer krap bij kas en had geen geld voor een nieuwe onderwijzer. Bovendien werd ook het schoolgebouw afgekeurd. Daarna werd er in Spaarnwoude geen les meer gegeven. Voor een nieuwe school werd er steun gevraagd bij Koning Willem I, bij Gedeputeerde Staten van Noord-Holland en bij particulieren. Dit had een redelijk resultaat. Met moeite kon de gemeente Spaarnwoude in 1846 een nieuwe school laten bouwen. Dirk Buysman uit IJsselstein werd aangesteld als onderwijzer. In 1866 werd het schoolhuis verbouwd, daarna werd het in de officiële documenten genoemd als een school en een schoolhuis. Een kleine veertig jaar na de bouw was de school al weer bouwvallig en de plaats van de school in de nabijheid van de begraafplaats werd ongeschikt geacht. In 1884 besloot men een nieuwe school te bouwen op een andere plaats. De oude school werd verhuurd en verbouwd tot woonhuis. In 1906 kocht Hendrikus Josephus de Koning de voormalige school, een landbouwer uit Hillegom. Hij hield deze in bezit tot 1929, waarna hij het pand aan Frans Simon Baljon verkocht. Hij was kunstschilder. Veel plezier heeft hij niet van zijn aanwinst, want in 1930 verwoestte een uitslaande brand het pand. Hij zag het blijkbaar niet meer zitten om het pand te herbouwen en verkocht de ruïne in 1931 aan Simon Wilhelmus Balm. De nieuwe eigenaar was vishandelaar en woonde in Spaarndam aan de Oosthoek 21. Hij liet het pand herbouwen als een boerderij bestaande uit een huis, een stal en een schuur. Hij zal de boerderij waarschijnlijk verhuurd hebben. In 1940 verkocht hij deze aan Johannes Jacobus van Schie, een landbouwer uit Haarlem, die was getrouwd met Francina Johanna van Bentum en zij kregen een groot aantal kinderen. De boerderij bleef in bezit van de familie van Schie, die momenteel wordt momenteel bewoond door A.J.P van Schie.

De nieuwe school
De nieuwe school werd gebouwd aan de Kerkweg 3, ongeveer een kilometer ten zuiden van het dorp Spaarnwoude. Tegen de school werd de onderwijzerswoning gebouwd. De feestelijke opening vond plaats in september 1884. De school was blijkbaar al snel te klein, want in 1896 werd deze verbouwd en werd er een nieuwe onderwijzerswoning naast gebouwd. De grondwet veranderde in 1917, waardoor het openbaar en het bijzonder onderwijs op gelijke wijze gesubsidieerd moesten worden. Dit leidde in 1920 tot de oprichting van een nieuwe rooms-katholieke school in Haarlemmerliede, de Sint Franciscusschool. Op de openbare school zaten veel kinderen van rooms-katholieke huize, die overgingen naar de nieuwe school. Er zaten toen nog voldoende leerlingen op de openbare school, omdat er wegens plaatsbegrek op de openbare school in Spaarndam 27 kinderen naar Spaarnwoude kwamen. Maar dit was tijdelijk en het aantal leerlingen ging sterk schommelen. Tenslotte liep het aantal leerlingen zover terug dat de gemeenteraad van Haarlemmerliede en Spaarnwoude besloot om de school te sluiten. Zij kregen hiervoor toestemming van de Gedeputeerde Staten van Noord-Holland. De leerkrachten kregen in 1923 ontslag. De parochie van Sint Jacobus uit Haarlemmerliede kocht de school en het kreeg al snel de naam “Het gebouw”. Het werd gebruikt als verenigingsgebouw waar veel disco-avonden werden georganiseerd. Door de jaren heen nam het gebruik af en drukte de exploitatie te zwaar op de begroting van de parochie. Het gebouw werd afgestoten en in 1980 verkocht aan de beheerders, Tonnie en Kees Kortekaas. Hun voornaamste bron van inkomsten waren de disco-avonden van Club’38. Zij hielden het gebouw aan tot 1985, toen zij het gebouw verkochten aan Rob van Donselaar en Marga de Jager. Deze bouwden het om tot een muziekstudio onder de naam “Zeezicht Studio”. De studio werd in 2014 gesloten en wordt momenteel verbouwd tot drie appartementen. Er heeft een vernummering plaats gevonden. De voormalige school heeft nu als adres Kerkweg 2 en de oude onderwijzerswoning Kerkweg 3.

 

   

Een schoolfoto van de leerlingen op de openbare school in Spaarnwoude genomen op
19 0ktober 1912. Eerste rij, tweede van rechts Theodorus Gerardus van Geldorp.
Bovenste rij, eerste van rechts Petrus van Geldorp. Noord-Hollands Archief Haarlem,
de Beeldbank. (bestelnummer voor de foto: NL-HlmNHA_54012707).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

De in 1884 gebouwde school met onderwijzerswoning. De foto zal gemaakt zijn
voor 1896 omdat de eerste onderwijzerswoning er nog staat. Noord-Hollands Archief,
de Beeldbank. (bestelnummer voor de foto: Nl-HlmNHA_550169380).

Jan Morren

Geraadpleegde bronnen:
Noord-Hollands Archief, Haarlem, Oud Rechtelijk Archief Spaarnwoude, Verpondingsregister Spaarnwoude, Kadaster Spaarnwoude en Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Hypotheken 4 en de krantenviewer.
Gerrit van den Belt, Het land rond de Stompe Toren, de geschiedenis van Spaarnwoude, 2004 Spaarndam.
Informatie van de heer Chris Buzink uit Haarlemmerliede.